Gazeteci ve medya ombudsmanı Faruk Bildirici kamuoyunda sıklıkla tartışılan HAARP teknolojisine dair komplo teorilerine değinen bir yazı kaleme aldı. Bildirici yazısının devamında toplumsal medyadaki içerik üreticileri ile gazeteciliğin pahaları ortasındaki farklar hakkında görüş bildirirken, İhlas Haber Ajansı’ndaki hidayet gazeteciliği içeren “Çinli arama kurtarma işçisi müslüman oldu” konusuna da değindi.
Faruk Bildirici’nin yazısının tamamı:
Halk TV, Tele1 ve FOX TV’ye sarsıntı yayınlarından ötürü ceza yağdıran RTÜK de Beyaz TV’deki toplumu aldatıcı nitelikteki komplo yayınlarını görmedi
Pandemi periyodunda olduğu üzere sarsıntı felaketi sonrasında da yeniden komplo teorileri ortalığa saçıldı. En yaygın olanı ise “ABD’nin (Yüksek Frekanslı Faal Güneşsel Araştırma Programı) HAARP teknolojisi ile Karamanmaraş zelzelesini tetiklediği” yolunda.
Depremin doğal bir olay olmadığı varsayımına dayalı bu komplo teorisi toplumsal medyadan yayıldığı üzere maalesef medyada da kendine yer buluyor. Örneğin Nedret Ersanel, 15 Şubat’ta Yeni Şafak’ta yayımlanan “Deprem doğal mı, yapay mi” başlıklı yazısında “depremlerin yapay olarak tetiklenebileceği” yolundaki bilim dışı kanaatini lisana getirdi; “HAARP üzere yapılara bile gerek kalmadan”, “fay çizgilerine su basılması cinsinden insan üretimi uygulamaların dahi” zelzelesi tetikleyebileceğini öne sürdü. Ersanel’in bu tezleri Yeni Akit’te de haber oldu.
Beyaz TV’de 17 Şubat’ta yayımlanan “Ne var ne yok” programında “sözde bilimi” (pseudo-science) temsil eden isimlerden Ramazan Kurtoğlu, “K. Maraş merkezli sarsıntının yüzde 90 yapay tetikleme olduğunu düşünüyorum” dedi. Bununla da kalmadı, “Kudüs’te bir zelzeleyle Mescidi Aksa’yı yıkacaklar. Sonrası Türkiye’nin kalbi İstanbul” diyerek “Yapay deprem” teorisini Kudüs ve İstanbul’a da taşıdı.
Programı sunan Türker Akıncı da “HAARP teknolojisinin kitabını yazmış” diye sundu bu kişiyi ve sonra Kurtoğlu’nun programdaki kelamlarını toplumsal medya hesabından da paylaştı. Dahası bu programın 24 Şubat’taki kısmında de birebir komplo teorileri bir defa daha savunuldu.
Milat gazetesi de 20 Şubat’ta “Milli radar nasıl yıkılır” başlıklı sürmanşetten verdiği haberde “Depremlerde HAARP silahı kullanıldığı argümanları giderek güçleniyor” diye yazdı.
Akşam gazetesi de bu komplo teorilerini 21 Şubat’ta manşetten eleştirdi. “129 yıldır birebir komplo” başlıklı haberin spotunda “Uzmanları ‘Mümkün değil’ dese de savlar hâlâ TV’lerde, toplumsal medyada tartışılıyor” denildi. Fakat bu savların iktidara yakın Yeni Şafak ve Milat gazeteleri ile Beyaz TV’den de dayanak gördüğü belirtilmedi; bu kuruluşlar teşhir edilmedi.
Halk TV, Tele1 ve FOX TV’ye sarsıntı yayınlarından ötürü ceza yağdıran RTÜK de Beyaz TV’deki toplumu aldatıcı nitelikteki komplo yayınlarını görmedi!
“İÇERİK ÜRETİCİLERİ GAZETECİ Mİ
Hatay’da, 20 Şubat’ta meydana gelen ikinci büyük sarsıntıdan çabucak sonra haber kanallarında düzensizlik oluştu. O anda canlı yayında olanlar, şiddetli sarsıntı olduğunu duyururken bir yandan da ne olduğunu, yıkılan bina olup olmadığını anlamaya çalışıyorlardı.
Aynı dakikalarda Adem Metan ise toplumsal medyadan yayımladığı kısa manzarada panik içindeydi. “Arkadaşlar çok büyük bir zelzele oldu. Çok büyük bir sarsıntı oldu arkadaşlar. Arkadaşlar her yer yıkıldı. Her yer yıkıldııı” diye bağırıyordu. Bu manzaralara gelen reaksiyonların akabinde kendisi de yanılgıyı kabullendi ve bu paylaşımını sildi.
Adem Metan’ın bir insan olarak o sarsıntıda böylesine heyecanlanması elbette anlaşılır. Üstelik de günlerdir sarsıntı bölgesinde dolaşıyor, felaketin sonuçlarını gözleriyle görüyor.
Ancak Adem Metan bir gazeteci olsa bilgi sahibi olmadan, etrafı incelemeden çabucak o anda “Her yer yıkıldı” diye yayına geçmesinin, üstelik de bunu iki sarsıntı yaşamış insanları panikletecek biçimde yapmasının yanlış olduğunu evvelden bilecekti.
Ama açıkça söylemek gerek, o bir gazeteci değil. Hakikaten sarsıntı bölgesinden bağlandığı TV yayınlarında ve toplumsal medyada “gazeteci” denilse de o kendisini “Dijital yayıncı” olarak tanımlıyor. Çalışma üslubu da buna uygun. Gazetecilikte haber süreci farklı işler. Gazetecilik, editoryal denetim sistemleri, kuralları, kamusal sorumluluğu, etik prensipleri olan bir meslektir.
Artık dijital ortamlarda eline mikrofon alıp kamera karşısına geçen herkesi gazeteci olarak kabul etmekten vazgeçmeliyiz. Dijital mecralardaki “yeni gazetecilik” ile hudutları, kapsamı, kural ve prensipleri belgisiz “içerik yayıncılığı”nı birebir kapsamda değerlendiremeyiz.
İkisini muadil görürsek mesleği değersizleştirir; “kamu yararı” fonksiyonunu görmezden gelir; onun yerine toplumsal medyada yayılan her içeriği “haber” diye isimlendirmeyi, dijital şöhret peşinde koşmayı ve şirketler ile güç odaklarının tanıtım aracı olmayı gazetecilik kabul etmiş oluruz.
Prof. Dr. Süleyman İrvan da Adem Metan’ın o paylaşımının akabinde toplumsal medyada “Adem Metan bir gazeteci değil, toplumsal medya içerik üreticisi” görüşünü lisana getirdi. İrvan, Adem Metan’ın “sansasyonel paylaşımının, sarsıntı haberciliğinde sakin davranmanın, paniğe kapılmamanın ne kadar kıymetli olduğunu gözler önüne serdiğine” dikkat çekti.
Akademisyen Gökhan Bulut da “yeni bir gazetecilik paradigması oluşturulmaya çalışılması”ndan yakınırken, “Haber ve içerik tıpkı şey değildir” diye yazdı. “Girişimcilik” temelinde oluşan yeni bir meslek kavrayışı ortaya çıkıyor. Teknolojik aygıtların imkanlarına ve bireylerin içerik üretimine gazetecilik demekte telâşlı davranmak yanlışsız değil” dedi.
Yazar Atıf Ünaldı ise dijital mecralarda faaliyet yürüten Adem Metan ve Oğuzhan Uğur üzere isimlere “gazeteci” denilmesine karşı. “Onlar kendilerine gazeteci demiyor. Onlara bu rolü markalar ve otoriteler yükledi. Bunlar Pulitzer ödüllü Thomas Freidman’in ‘empowered individual’ diye tanımladığı teknoloji ile ‘Güçlendirilmiş kişiler’ o kadar” dedi.
İrvan, Bulut ve Ünaldı ile emsal düşünüyoruz. Dijital mecralardaki bu isimleri, gazeteci olarak adlandırmamak, o mecralarda gazetecilik yapanlardan da ayırmak gerek. Bir evvelki yazımda Oğuzhan Uğur için “yeni medyacı” demiştim lakin “medya” sözcüğü de fazla. Bu isimleri “dijital yayıncı” olarak isimlendirmek daha yanlışsız. İleride nereye evrileceğini kestirmek sıkıntı olağan ki…
MÜSLÜMAN OLAN ÇİNKİ UYDURMACASI
İHA’nın “Çinli arama kurtarma işçisi Müslüman oldu” haberine nazaran, “Çinli arama kurtarma grubunda misyonlu Jun Cang, enkaz altında Kur’an-ı Kerim bulunca kelime-i şahadet getirerek Müslüman olmuş; Yusuf ismini almıştı!
Bu haber kısa müddette yayıldı; Yeni Şafak, Sabah, Ülke TV, TRT Haber, Habertürk ve Diyanet TV de yayımladı. Lakin BirGün, “Yapay zekayla Müslüman yaptılar” başlıklı haberinde Jun Cang’ın fotoğrafının yapay olduğunu öne sürdü. İHA’yı yalanlayan bu haber de Cumhuriyet, Diken, Karar ve Gerçek Gündem’de kullanıldı.
Ardından İrtibat Başkanlığı devreye girdi. “Dezenformasyonla Gayret Merkezi”, “Çinli kurtarma görevlisinin Kuran’la çekilen fotoğrafı”nın gerçek olduğunu savunarak, İHA’yı doğruladı. Bu gelişmeler üzerine Teyit.org ve AA Teyit Sınırı da inceledi haberleri.
Düğümü çözen, AA bölge muhabirlerinin Jun Cang’a ulaşıp görüşmesi oldu. Cang, “Ailesinin ve kendisinin Müslüman olduğunu, haberdeki fotoğrafın enkazdan çıkarılan Kur’an ile çekildiğini, ilgili haberin gerçek olmadığını” söyledi. Buna karşın AA Teyit Sınırı, incelemenin sonuç kısmında yalnızca “fotoğrafın yapay zekayla üretildiği” haberinin yanlış olduğunu yazdı.
Oysa fotoğrafın gerçek, haber kurmaca olduğu ortaya çıkmıştı! BirGün ve onun haberini kullanan sitelerin birden fazla, yeni bilgileri de ekleyerek haberlerini düzelttiler. Lakin ne İHA ve öteki siteler düzeltti haberini ne de İrtibat Başkanlığı. Jun Cang’ın enkazda Kuran bulunca Müslüman olduğu, ismini değiştirdiği yolundaki kurmaca haber hâlâ yayında. Hatta İHA, bir de Cang’ın bir mescide 500 yuan bağışladığı haberi yaptı üstüne… Bu artık bile bile yanlışta ısrar…
UZMAN SARSINTI MUHABİRLERİ GEREK
Gazeteler ve internet siteleri zelzele felaketine ait haberlerle kaplı. Televizyonların haber programları da o denli. Zelzele felaketi medyanın ilgi odağında olmaya devam ediyor. Olmalı da.
44 binden fazla insanın ömrünü yitirdiği, on binlerce binanın yıkıldığı sarsıntı, mağdur olan insanların meseleleri çözüldüğü, zelzelelere karşı ülke seviyesinde kâfi tedbir alındığı günlere kadar da medya, bu felakete olan ilgisini yitirmemeli.
Eğer 15-20 gün sonra medya depremzedelerin sorunlarına ve yeni sarsıntılara karşı hazırlıklara ilgisini yitirir; 1999’daki Gölcük zelzelesinden sonra olduğu üzere olağan gündemine dönerse bir daha zelzele felaketi yaşandığında politikler ve yetkililer kadar sorumlu olur.
Medya, merkezden sarsıntı bölgesine gönderdiği muhabirleri oradan çabucak çekmemeli. Tahminen aylarca yakından izlemek gerekecek o kentleri. Biz gazeteciler unutursak, politikler ve bürokratlar daha kolay unutur. Buna müsaade vermemek gerek.
Gazete ve haber siteleri, nizamlı yayımlanacak “Deprem Sayfaları”na, televizyonlar “Deprem Programları”na devam etmeli. Esasen Türkiye üzere bir zelzeleler ülkesinde medyada uzman sarsıntı muhabir takımları gerekli.
Medya da yeni zelzelelere hazırlanırken bir yandan da 11 kentteki sarsıntının izlerinin silinmesine ve ülkenin yeni sarsıntılara hazırlanmasına katkıda bulunmuş olur.