ANKARA – 6 yaşındaki kız çocuğunun İsmailağa Cemaati’ne bağlı Hiranur Vakfı’nda yıllar boyunca cinsel istismara uğradığının ortaya çıkması, gözleri tarikat ve cemaat yapılanmasına çevirdi. Muhalefetin iktidara yönelttiği “tarikatların hatalarının üzerini örtüyorsunuz” eleştirisi de Türkiye’deki tarikatların siyasetle ilgilerini yine gündeme getirdi.
İlahiyatçı-yazar Cemil Kılıç, tarikatların siyasetle ilgisinin oy potansiyellerinden kaynaklı olduğunu söylerken, yaklaşan seçimde de rol oynayacaklarını tabir etti. Siyasetçilerin oya, tarikatların da güce muhtaçlığı olduğunu söyleyen Kılıç, “İktidarda olan yahut iktidar adayı olan siyasi partilerin, tarikat ve cemaatlerle direkt ya da dolaylı bağlar içinde olması bu seçimde de kaçınılmaz” dedi. Cemaat ve tarikatların devlete yönelik faaliyetlerinin önemli biçimde devam ettiğini de belirten Kılıç, “Tüm tarikatlar güç kazanmaya, devlet olmaya çalışıyorlar” dedi.
Kılıç’la, tarikat-devlet ilgisini konuştuk.
‘ESKİ TARİKATLARLA YENİLERİN İLGİSİ YOK’
İslam tarihinden günümüze tarikatlar daima vardı. Tarihteki tarikatlar ile günümüz tarikatları ortasında fark var mı?
Günümüzdeki tarikatlar ile İslam tarihindeki tarikatlar ilgisiz. Günümüzdeki tarikatlar müteşerridir, yani şeriatçıdır. İslam tarihindeki tarikatlar ise mutasavvıftır. Mutasavvıf olmakla müteşerri olmak birbirine taban tabana zıttır. Fakat gelin görün ki, bugünkü tarikatlar müteşerri oldukları halde mutasavvıf oldukları iddiasındalar. Halbuki tarikat kavramı müteşerri bir yapıyı söz etmez. Günümüzde tarikatlar klâsik tarikat terminolojisini bile kullanmıyorlar artık. Klâsik tarikatlardaki ritüelleri de birden fazla terk etmiş durumda. Gerçekte tarikattan çok cemaat imgesi içindeler. Bunları ‘İslamcı cemaat’ diye nitelemek çok daha yanlışsız.
Türkiye’de tarikatların yapılanması, işleyişi nasıl?
Tarikatlarda çeşitli şahıslar etrafında kümelenmeler var. Bu kümelenmeler tarikatların ‘kolları’ olarak nitelendirilir. Çünkü her tarikatın vaizi, propagandisti, onlara nazaran ‘hoca efendisi’ bir kümeleşmeye sarfiyat. Vakıf ve dernek ismi altında örgütlenirler.
‘TÜRKİYE’DE YÜZLERCE TARİKAT VAR’
Kaç tarikat olduğunu tespit etmek mümkün mü?
Net bir sayı vermek olanaksız. Zira tarikatların içindeki kollar daima bölünürler. Bu yapılarda daima bu türlü olur. Çeşitli kümeler çıkar, bir kısmı taraftar kitlesini yitirir ve yeni kollar çıkar. Lakin ‘yüzlerce tarikat var’ demek yanlış olmaz.
‘EN GÜÇLÜLERİ İSMAİLAĞA VE MENZİL’
Hangi tarikatlar daha güçlü?
Türkiye’de tarikat dediğimiz yapıların büyük bir kısmı Nakşibendi geleneğine mensup ve bu geleneğin çeşitli kollarını oluşturuyorlar. Aslında Nakşibendilik Türkiye’de tarikat manasında dini hayata hükümran olmuş durumda. Nakşibendi tarikatının mali ve kitlesel güç bakımından öne çıkan kollarıysa İsmailağa ve Menzil. Menzil de kendi içinde birtakım kümelere ayrıldı. Lakin şu anda en güçlüleri hâlâ İsmailağa ve Menzil.
Bunların dışında kendilerini Nakşibendilik ile irtibatlandıran Süleymancılık ve Nurculuk hareketleri var. Bununla birlikte Kadiri oluşumlar var. Ve dediğim üzere irili ufaklı yüzlerce tarikatvari oluşum var.
‘BİRDEN ÇOK PARALEL YAPILANMA VAR’
Tarikatların Türkiye siyasetindeki tesiri daima tartışılagelmiştir. Bu türlü bir tesirden bugün de bahsetmek mümkün mü?
Tarikatların siyasette kuşkusuz tesiri var. Zira oy potansiyelleri var. Siyasetçiler bu oyu alabilmek için tarikatlara ödün veriyorlar. Tarikatlar da oy karşılığı siyasetçilerden çıkarlar elde ediyorlar. Tarikat ve cemaatler kendi dernek ve vakıfları için arsa isterler, bina isterler. Taraftarlarına devlette takım isterler. Siyasetten, devletten yararlanmaya çalışırlar ki bunda da bir oldukça başarılı oluyorlar. Son siyasi iktidar AK Parti periyodunda de tarikatlar tarihlerinde hiç görmedikleri bir güce ulaştılar. Devletle münasebetlerde de çok belirleyici oldular. Devlet içinde devlet üzere bir yapılanmaları kelam konusu. Evvelce bir tek Fetullah Gülen Hareketi’nin paralel devlet yapılanması vardı. Artık birden çok paralel devlet yapılanması var.
Tarikat çatısı altında işlenen hataların hakkıyla soruşturulmamasının da bu münasebet ağı ile teması var. Çeşitli tarikatlara mensup olan yargı mensupları, emniyet mensupları, kimi bürokratlar bu tarikatları kayırıyorlar, işlenen kimi hataları sürece koymuyorlar, kovuşturmuyorlar, suçluları koruyorlar.
‘TARİHTE TARİKATLAR DEVLETLERİ YIKTI, YİNE BİREBİR NOKTAYA EVRİLDİK’
Tarikatlar Türkiye için risk oluşturuyor mu?
Evet, muhakkak oluşturuyor. Tarikat ve cemaatlerin bu kadar güçlü olduğu bir toplumda toplumsal dayanışma, birleşme, bütünleşme kelam konusu olamaz. Devlet yapılanması güçlü biçimde ayakta duramaz. Devlet parçalanır. Toplumsal çözülme meydana gelir. Hak saklasın, devlet yıkılır. Tarihte bunun örneklerini gördük. Tarikatlar devletin içinde var olma gayretlerini orduya, bürokrasiye taşıdılar. Kendi amirinin buyruklarını yerine getirmek yerine pirinin buyruğunu yerine getiren bürokratlar kelam konusu oldu. Tarikatlar devletlerin yıkılışı için yer hazırladılar. Tekrar birebir noktaya evrilmek çok üzücü.
O yüzden bugün tarikat ve cemaatlere karşı çok önemli bir çaba yürütülmesi gerekiyor. Devlette örgütlenmeleri engellenmeli. Devleti ele geçirme gayretleri engellenmeli. Bunun bir sorun olduğu kabul edilmeli. Lakin bazıları bunu sorun olarak görmek istemiyor zira kendileri de aşikâr tarikatlara yakınlık duyuyorlar.
‘TARİKATLAR DEVLETİ ELE GEÇİRME UĞRAŞI VERİYOR, DEVLET OLMAYA ÇALIŞIYORLAR’
‘Devleti ele geçirme mücadelesi’ dediniz, bu türlü bir çaba bugün de var mı?
Böyle bir uğraşın olduğunu FETÖ terör örgütünün yapılanması ortaya koydu. Emsal amaçlar doğrultusunda hareket eden cemaat ve tarikatlar hâlâ var. Kâfi güce ulaştıklarında tıpkı yolu izleyeceklerdir. Tabiatlarında bu var. FETÖ de, “devleti ele geçirmek üzere bir kederimiz yok” diyordu. Ancak gördük ki varmış. Cemaat ve tarikatların devlete yönelik faaliyetleri önemli bir biçimde devam ediyor. Tüm tarikatlar güç kazanmaya çalışıyor. Devlet olmaya çalışıyorlar.
‘SİYASETÇİLERİN OYA, TARİKATLARIN GÜCE MUHTAÇLIĞI VAR’
Tarikatlar ve siyaset ilgisini anlatırken karşılıklı bir çıkar alakası olduğundan bahsettiniz. Seçimlerin yaklaştığı süreçte bu bağlantı nasıl şekillenir?
Siyasetçilerin oya, tarikat ve cemaatlerin güçlerini arttırmaya muhtaçlığı var. Hiçbir siyasi parti farklı bir yol takip etmez. Bilhassa de iktidarda olan yahut iktidar adayı olan siyasi partilerin kimi tarikat ve cemaatlerle direkt ya da dolaylı ilgiler içinde olması bu seçimde de kaçınılmaz.
‘DEMOKRASİ VE CUMHURİYET TARİKATLARIN VESAYETİ ALTINDA’
Bahsettiğiniz riskleri azaltmak için ne yapılmalı?
Ne yapılmalı sorusunun karşılığını vermeden evvel ‘kim yapacak, kim uygulayacak’ diye sormalı. ‘Kim’ yok ortada. ‘Kim’i kaybettik biz. Yani devlet kayboldu. Tarikatlar bağlamında bir devlet aklı, şuuru yok. Tarikatlar sıkıntısında devlet kayboldu.
Yapılması gerekense ‘tekke ve zaviyelerin kapatılması yasası’nın uygulanması, bunu uygulayacak siyasi iradenin ortaya çıkması gerekiyor. O siyasi irade nasıl ortaya çıkar? Bunun cevabı bende yok. Ancak kesinlikle çıkmalı. Aksi takdirde Türkiye devleti ve toplumu toplumsal çözülmenin ve yıkılışın eşiğine hakikat sürüklenir. Türkiye Cumhuriyeti bir tarikatlar konfederasyonu değil. Laikliğin, demokrasinin güçlendirilmesi gerekiyor. Tarikatlar ve cemaatler demokrasi üzerindeki dinî vesayet kurumlarıdır. Demokrasi tarikatların vesayeti altında, Cumhuriyet tarikatların vesayeti altında. Bu vesayetin kaldırılması gerekir.
CEMİL KILIÇ KİMDİR?
Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam ve İslam İdeolojisi kısmından mezun olan Cemil Kılıç, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Enstitüsü’nde Sosyoloji ve Toplumsal Antropoloji Anabilim Kısmı’nda yüksek lisans yaptı. 1999 yılından bu yana Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliği yapan Kılıç, Diyanet İşleri Başkanlığı’na yönelik tenkitleri sebebiyle ihraç edildi. Kılıç’ın İslam Bu – Muhammedî İslam, Türkçe İbadet, Cami ve Siyaset, Kur’an ile Aldatmak, İslam’ı Anlamak İçin Türkçe Kur’an, Atatürk ve Türkçenin Işığı isimli kitapları bulunmaktadır.