ADIYAMAN – Mutsuz beşerler görmek istiyorsanız Adıyaman’a gidin. Adıyaman’da mutsuzluk, bir enkaz üzere çökmüş insanların omzuna. Dükkanın önüne attığı sandalyeden sokağı izleyen esnafın, dondurmacıdan çıkan adamın, telaşsız adımlarla caddede yürüyen bayanın bakışlarından okuyacaksınız mutsuzluğu. Ancak yılgınlık yok şimdi, bunun için biraz daha vakte muhtaçlık var. Zira umut, tazelenmemiş olsa da, hâlâ varlığını koruyor. Zira insanın en eski alışkanlığıdır umut. Umuttur beşere, “Ama acılara alışılmaz/Bir şeyler var değiştirmemiz gereken/önce acılardan başlanacak” dedirten.
Adıyamanlılar, Maraş’ta meydana gelen iki sarsıntının akabinde yaşanan yıkımın tesirlerini, mutsuzluk ile umut ortasında bir sarkaç üzere salınarak taşıyorlar yüzlerinde. Hayat, Adıyamanlıları bir sarsıntıyla imtihandan geçirdi, geçiriyor. İmtihanın tesiri, sonuçları, sonuçların analizi uzun sürecek ve bu mühlet içinde çok kalpler kırılacak, çok hayaller yıkılacak, çok acılar yüklenecek evvelkilerin üstüne.
Çünkü sarsıntının akabinde seçimler geldi ve seçim sonuçları, Adıyaman’ı hiç olmadığı kadar ikiye ayırdı.
Fotoğraflar: Ardıl Batmaz
ADAMIN YÜZÜNDEKİ GÜLÜMSEME
Depremden çabucak sonra gittiğim Adıyaman’da yalnızca yıkım vardı. Binalar üzere olduğu yere çökmüş, yığılmış, enkaza dönmüştü beşerler. Oradan oraya koşturanlar, kentte hayat belirtisine işaret eden yardım gönüllüleriydi.
Şimdi bina enkazları kıymetli oranda kaldırılmış Adıyaman’da. Binaların ortasında görünen boşluklar, sarsıntıdan evvel onlarca insanın burada yaşadığını gösteriyor. Yıkılmayı bekleyen ağır hasarlı binalar da birebir formda, “Depremden evvel burada yaşayan beşerler artık nerede, kim bilir” dedirtiyor.
Meydanda bir insan ve araç hareketliliğinden kelam etmek mümkün. Lakin Adıyaman’da birçok dükkan hâlâ kapalı. Kapalı dükkanların birçoğu, muhtemelen eski sahipleri tarafından bir daha açılmayacak. Zira ya enkaz altında vefat ettiler ya da tahminen hiçbir vakit dönmeyecekleri uzaklara gittiler.
Yemek yediğim lokanta evvelden üç katlı bir yermiş. Lokantayı işleten adam, “Burayı evvelden görecektiniz” diye hayıflanıyor. Zelzeleden geriye küçük bir kısım ayakta kalmış, lokantacılığa burada devam ediyor.
Depremde eşini kaybetmiş adam. İki çocuğuyla kurtulmuş. Bir akrabasının yanında kalıyor. Bunları, yüzünde kocaman bir gülümsemeyle anlatıyor. Yüzündeki gülümsemeye, kayıplarını anlatırken ki rahatlığına bakarken şaşırdım. Sonra, güya birden yüzüne yayılan hüzne de şaşkınlıkla bakıyorum. Bunun olağan bir durum olmadığını, bu iki his sözü ortasındaki gelgitin lakin bir afetzedede gözlemlenebileceğini bilince çıkarmam uzun sürmedi, güzel ki. Uygun ki, zira az daha, “Eşini ve çocuklarını kaybettiğini neden gülerek anlatıyorsun?” diye çıkışacaktım adama. Bir insanın acısına bakmanın, hissetmenin, hatta ortak olmanın hiç de kolay bir şey olmadığını bir sefer daha anlayarak ve evet, endişeyle uzaklaştım lokantadan.
‘BİZE KÜFÜR ETTİLER
Köşede duran adam kısa uzunluklu ve göbekliydi. Yüzünde ‘peşin çalışan’ esnafın huzurlu sözü vardı.
Huzurluydu gerçekten. Meskeni zelzelede ağır hasar görmüş ancak çekirdek aileden kimseye ziyan gelmemişti. Her gün 75 kilometre ötedeki yeni meskenine gidip geliyordu ve bundan şikayet etmiyordu.
Tansu Çiller periyodunda DYP’de çalışmış ve politik çizgisinden vazgeçmemişti. AK Parti’nin Adıyaman’dan 4 milletvekili çıkarmasından, Tayyip Erdoğan’ın yüzde 70’e yakın oy almasından mutluydu.
“Ama sarsıntının birinci günlerinde hükümete öfke vardı” diyecek oluyorum. Hata, anında mahallî yöneticilere, vali ile belediye liderine yükleniyor. Yoksa hükümet, “asrın felaketine” karşı elinden geleni yapmıştı.
“Bize küfür ettiler” diyor adam. Seçimden sonra birtakım toplumsal medya kullanıcıları, yaptıkları yardımları da hatırlatarak, hakikaten de küfür etmişti depremzedelere. Erdoğan, ikinci çeşide kalan Cumhurbaşkanlığı seçiminde oylarını artırmıştı. Bu oy artışında yardımın minnetini yapan küfürbazların ne kadar katkısı oldu bilemem.
Depremin yaralarını saramamış Adıyaman’da kimse altın alabiliyor muydu, diye sordum adama. Adamın yalancısıyım, kendinden çok emin bir biçimde, “Evet” dedi. Ancak cadde boyunca dizilmiş kuyumcu dükkanlarında, müşteri görünümlü çok az insan vardı. Onlar da altın mı alıyordu yoksa kimi gereksinimlerini karşılamak için elindeki altınları nakde mi çeviriyordu, bilemem.
AYAKKABI SATICISININ NASIRLI ELLERİ
Ayakkabı satıcısı genç adam nasırlı ellerini gösterdi. “Günlerce enkazdan akrabalarımı çıkarmaya çalıştım. Avuçlarım bu türlü oldu” dedi.
Ayakkabı satıcısının elleri bu türlü nasırlı olmaz, bunu ben bile iddia edebilirim. Adam, “Çünkü kimse yoktu, devlet yoktu, yakınlarımızı biz çıkardık enkazdan. Hepsi ölmüştü biz çıkarıncaya kadar” diye anlattı zelzeleden çabucak sonra yaşadıklarını.
“Ama seçimlerden sonra hükümetin aldığı oylar” diyecek oldum. “Çevremde kime sorsam, ‘ben oy vermedim’ diyor lakin sonuç ortada. Bir şey oldu, bir hile oldu sarsıntı bölgesinde ancak ne oldu bilemem. Bu kadar insan öldü Adıyaman’da, bu kadar insan göç etti. Bu giden insanların oylarını mı kullandılar?” diye konuştu. Devam edecekken susmayı tercih etti, “Abi söyleyecek çok şey var ancak ben konuşmayayım, başım belaya girmesin” diyerek.
Genç adam sarsıntıda kaybettiği insanların acısını yaşıyordu. Kuyumcunun bilakis huzursuzdu ve Adıyaman’daki seçim sonuçlarına öfke duyuyordu.
GAVUR YUSUF’A KELAM VERDİM
İçindeki hoşluğu “aksi ihtiyar” imajı ile perdeleyen bir adamdı. Onun çay teklifini, “Kavga etmeyeceksek olur” şartıyla kabul ettim.
Neden aksi göründüğünü, “Depremden sonra aklım durdu” kelamlarıyla açıkladı.
Depremden sonra İstanbul’a, kızının yanına gitmiş lakin ancak 20 gün kalabilmişti orada. İstanbul’da yaşamak fikri, zelzelede enkaz altında kalmak kadar ağır gelmişti ona.
Seçimleri “Bana ne” diyerek konuşmak istemedi. Lakin “Gidip oylarını verdiler” derken sesinden anlaşılan oydu ki sonuçtan hiç mutlu değildi.
Süryani olduğunu biz çaylarımızı içerken söyledi. Adıyaman’da birkaç aile kalmış yalnızca. Babası, tıpkı çarşıda nalbantmış vaktinde. Artık bu işi yapan bir tek yaşlı bir adam kalmış. O da o vakit geçirmek için açıyormuş dükkanı. “At mı kaldı memlekette” diyerek nalbandın durumunu izah ediyor.
Onun elinden ise her iş geliyor. Bize gösterdiği tabure 45 yıllıktı ve sapasağlamdı. Çok anlıyormuş üzere biraz inceledikten sonra, “Bunu verniklesen yepisyeni olacak” dedim. Aksi adam işte, illa bozacak ya beni, “Bu kadar yılda eskittim, artık neden yesyeni edeyim? Bu türlü daha güzel” dedi. Onunla tartışmaya hiç niyetim yoktu, bozuntuya vermeden, “Haklısın” dedim.
Radyoda klasik müzikler vardı. “Ne güzel” dedim. Bütün gün birebir radyo kanalı açıkmış oysaki. Kendisi de darbuka çalıyormuş. Yıllar evvel heves edip aldığı lakin tıngırdatmayı öğrenemediği cümbüşü ne yapacağını ise bilemiyordu.
Sohbet sırasında Mahsuni’nin türkülerinden dizeler de okudu. Bu dizelerle seçim sonucuna itirazını lisana getirmeye çalıştığının farkındaydım.
Pikniğe gittiği yerleri de anlattı. Ona kelam verdim, “Bir dahaki gelişimde nevaleyi de alıp geleceğim” diye. Vedalaşırken ardımdan seslendi, “Gavur Yusuf dersen herkes tanır beni” dedi.
Adın sormadığımı o vakit fark ettim.
‘BURADA BİR BOŞLUK VAR’
Mehmet’i birkaç yıl evvel tanımıştım. Sarsıntıdan sonra gittiğim Adıyaman’da birinci ona ulaşmıştım telefonla. Mehmet, konutu ziyan gördüğü için zelzeleden sonra kent dışına çıkmak zorunda kalmıştı. Gittiği yerde iş de kurmuştu fakat doğup büyüdüğü kent Adıyaman, geri çağırmıştı onu. “Böyle bir şey var abi, insan kolay ayrılamıyor, nereye giderse gitsin aklı doğduğu yerde kalıyor” diyerek neden döndüğünü anlattı.
Ama Mehmet, az sonra “Burada kalamayacağım” da dedi. Zira kentte, sarsıntıda kaybettiklerinin bıraktığı büyük bir boşluk vardı. Kaybettiği beşerlerle ilgili anılar olmadık vakitte aklına düşüyordu. Bunun acısıyla baş etmek hiç kolay değildi.
Ama Mehmet için Adıyaman’ı çekilmez yapan temel bahis, Adıyaman’daki seçim sonuçlarıydı. “Adıyamanlıyım demeye utanıyorum” dedi Mehmet. Devlet kurumlarının zelzeleden günler sonra enkazlara müdahalesine öfkeliydi Mehmet ve buna reaksiyonun hükümete oy vermeyerek gösterilmesini bekliyordu. Olmamıştı. Enkaz başında hükümete isyan edenler, Mehmet’e nazaran sandıklar kurulunca gidip tekrar hükümete oy vermişti. Bunun birçok nedeni vardı. Mehmet’e nazaran Erdoğan, Adıyamanlı depremzedelere muhalefetten daha inandırıcı gelmişti. Adıyamanlılar yeni konutları Erdoğan’ın kendilerine vereceğine inanmıştı. Öte yandan maddi yardımlar öbür bir rant kapısına dönmüştü ve beşerler bunu kaybetmek istememişlerdi. “İnsanları üretmekten uzaklaştırdılar, dilenciliğe alıştırdılar. Bu ileride büyük problemlere neden olacak” dedi Mehmet. Diyarbakır’a hem toplumsal hem de politik övgüler yapan Mehmet, içinde bulunduğu durum nedeniyle, “Adıyamanlıyım” demekten utanıyordu artık.
Bir de sarsıntı korkusu nedeniyle ışıkları açık bırakıp uyumaya alışmış olmanın sorununu konuşmamız boyunca hissettirdi Mehmet.
GÜLÜMSEYEN ADAMLAR ENKAZA BAKIYORDU
Adıyamanlılar sarsıntıdan sonra enkaz başında hükümete veryansın ettiler, buna tanıklık ettim, yazdım. Lakin seçim sonuçları, enkazla birlikte isyanın da ortadan kalktığını gösteriyor. Bunun nedeni sosyolojik, ruhsal ve politik bir araştırmayı hak ediyor diye düşünüyorum. Tahminen ileride bir gün, bu seçim sonucunu bilimsel olarak analiz eden çalışmalar çıkacaktır ortaya.
Ancak o vakte kadar şunu bir defa daha vurgulamak isterim: Gün boyunca dolaştığım Adıyaman, artık mutsuz bir kent. Bende bu türlü bir izlenim bıraktı sokakta rastladığım, konuştuğum, alışveriş yaptığım beşerler.
Kısacası sarsıntının ve seçimin sonuçlarından sonra bir mutsuzluk havası esiyor Adıyaman’da.
Meydandaki cami enkazının önünde bir adam çadırı manav dükkanına çevirmişti. Kim bilir, tahminen adam ekmek teknesi dükkanını kaybettiği için bu türlü derme çatma bir çadırda ter dökmeye muhtaç kalmıştı.
Manavın çabucak gerisindeki, harabeye dönmüş caminin yan tarafındaki binanın duvarında dev bir afiş vardı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile milletvekilinin gülümseyen fotoğraflarının üzerinde, “Doğru vakit yanlışsız adam” yazıyordu. Keyifli görünüyorlardı, gülümsüyorlardı ve enkaza bakıyorlardı. Sarsıntıda yıkılmış binadan kopmuş bir beton modülü afişin neredeyse yarısını kapatıyordu.
Her şey bir yana, tahminen yalnızca bu imaj nedeniyle, Diyarbakır’a dönerken şu soru daima aklımdaydı: Kim memnundu Adıyaman’da?